Η Διαταραχή Ναρκισσιστικής Προσωπικότητας είναι μια κατάσταση κατά την οποία οι άνθρωποι διατηρούν μια φουσκωμένη αίσθηση της δικής τους σπουδαιότητας, έχουν βαθιά ανάγκη για υπερβολική προσοχή, θαυμασμό, συνάπτουν προβληματικές σχέσεις και χαρακτηρίζονται από έλλειψη ενσυναίσθησης . Πίσω από αυτήν την μάσκα της υπερβολικής αυτοπεποίθησης , υπάρχει ένα εύθραυστο αίσθημα αυτοεκτίμησης και πολύ συχνά βρίσκονται τρωτοί σε κάθε είδους κριτική.
Αυτοί οι άνθρωποι φαίνεται να αισθάνονται δυστυχείς και απογοητευμένοι όταν δεν χαίρουν την ιδιαίτερη μεταχείριση και τον θαυμασμό που πιστεύουν ότι αξίζουν. Συχνά βιώνουν τις σχέσεις τους ως ανεπαρκείς .
Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM), η ναρκισσιστική διαταραχή περιλαμβάνει
- Μια μεγαλειώδη αίσθηση αυτοσπουδαιότητας
- Ενασχόληση με φαντασιώσεις επιτυχίας, δόξας, χρήματος, ομορφιάς, δύναμης ή εξυπνάδας ακόμα και ιδεώδους αγάπης
- Αίσθηση ότι κατέχουν παραπάνω δικαιώματα
- Ανάγκη για θαυμασμό
- Πεποίθηση ότι κάποιος είναι ιδιαίτερος και θα πρέπει να σχετίζεται με ανάλογους ανθρώπους ιδιαίτερα υψηλού status
- Έλλειψη ενσυναίσθησης
- Φθόνος για τους άλλους και ισχυρή πεποίθηση ότι οι άλλοι τους φθονούν
- Επίδειξη αλαζονικής συμπεριφοράς
- Εξερευνητική διάθεση στις διαπροσωπικές σχέσεις
Γενικότερα οι άνθρωποι με Ναρκισσιστική Διαταραχή γίνονται ανυπόμονοι και θυμώνουν όταν δεν λαμβάνουν ειδική μεταχείριση. πολλές φορές, όταν δεν παίρνουν αυτό που θέλουν, δυσκολεύονται να ρυθμίσουν τα συναισθήματα τους και γίνονται εκρηκτικοί. άλλες απλά θυμώνουν για να φανούν ότι υπερέχουν. Σε βαθύτερο επίπεδο όμως κρατούν κρυφά συναισθήματα ανασφάλειας, ντροπής, ευθραυστότητας και ταπείνωσης.
Οι βασικοί τύποι της ναρκισσιστικής διαταραχής είναι 5
- Μελαγχολικός / Τοξικός ο οποίος εκμεταλλεύεται, ψεύδεται και χειραγωγεί. Αυτός ο τύπος νάρκισσου είναι κοινωνικά επιτυχημένος, γοητευτικός και με αυτοπεποίθηση.
- Κλασσικός / Μεγαλειώδης νάρκισσος, εκείνος ου πιστεύει ότι είναι ξεχωριστός και ότι αξίζει ιδιαίτερη μεταχείριση. Αυτός ο τύπος νάρκισσος, μονοπωλεί μια συζήτηση και ρουφά το οξυγόνο από του υπόλοιπους. Συχνά χαρακτηρίζεται ως ξερόλας όμως η διαφορά ενός νάρκισσου έγκειται στο ότι ο τελευταίος αισθάνεται ενόχληση ή αναστάτωση όταν δεν εισακούεται.
- Συγκαλυμμένος/ Εύθραυστος είναι εκείνος ου μοιάζει καταθλιπτικός ή υπερευαίσθητος . Ο κόσμος δεν μπορεί να δει και να εκτιμήσει τις δυνατότητές του και γι’ αυτό αισθάνεται ότι του οφείλει κάτι.
- Κοινόχρηστος είναι ο φιλάνθρωπος. Όλα όμως έχουν να κάνουν με στόχους που θέτει για την εικόνα που δημιουργεί προς τα έξω. Οι άνθρωποι αυτοί διψούν για επιβράβευση αλλά όταν γυρίσουν στο σπίτι γίνονται κακοί και εγωιστές.
- Ταραχώδης νάρκισσος είναι ο επιφανειακός. Εκείνος που δεν ενδιαφέρεται να βοηθήσει και του οποίου η ανωριμότητα μοιάζει με αυτήν ενός εφήβου.
Οι αιτίες κάτω από τις οποίες δημιουργείται η ναρκισσιστική διαταραχή, δεν είναι ξεκάθαρες. Φαίνεται να είναι πολυπαραγοντκή και συνδυάζει κληρονομικά χαρακτηριστικά, νευροβιολογικούς παράγοντες καθώς και περιβαντολλογικους. Πιο συγκεκριμένα, η σχέση γονέα – παιδιού είτε όταν αφορά εξεζητημένο θαυμασμό ή εξεζητημένη κριτική, μπορεί να επηρεάσει την εμφάνιση της ναρκισσιστικής διαταραχής.
Όλοι οι τύποι ναρκισσιστικής διαταραχής που αναφέρθηκαν παραπάνω, παρά τις διαφορές τους ,μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά όπως η έλλειψη ενσθναίσθησης, η ροπή προς τον θυμό και σημαντικότερο όλων η χειραγώγηση και η εκμετάλλευση των ανθρώπων.
Σε αυτό το σημείο θα οριστεί η λέξη Θύμα διότι με σκοπό την πλήρη κατανόησή της μέσα στην διαδικασία της χειραγώγησης. Η λέξη θύμα υπονοεί κάποιον που παθητικά δέχεται αυτό που του συμβαίνει. Αισθάνεται αβοήθητος, ανήμπορος να αντιμετωπίσει και να πολεμήσει την συμπεριφορά που δέχεται.
Η χειραγώγηση ίσως είναι η κίνηση που υπογράφει κάθε ναρκισσιστής. Παίρνει αυτό που θέλει αντιμετωπίζοντας τους άλλους ανθρώπους ως αντικείμενα δεδομένης της έλλειψης ενσυναίσθησης. Είναι εξαιρετικά ικανοί στο να λένε λυπητερές ιστορίες ή να θυματοποιούν τον εαυτό τους ώστε να αποκρύψουν την κακή τους συμπεριφορά. Με τον τρόπο αυτόν, ενεργοποιούν μια τεράστια ενοχή στο θύμα, το οποίο πριν ακόμα το καταλάβει έχει ήδη δικαιολογήσει τον νάρκισσο. Ο ίδιος ο νάρκισσος δεν το αντιλαμβάνεται ως χειρισμό αλλά το θύμα νιώθει μπερδεμένο. Κάποιες φορές ο χειρισμός εμπλέκεται πάνω στην αμφιθυμία του θύματος και έτσι εκείνο πιστεύει ότι η απόφαση ήταν δικιά του. Άλλες πάλι, ο νάρκισσος παίζει με την ενοχή του θύματος και το κάνει να νιώθει ανεπαρκές.
Η χειριστική συμπεριφορά αρχίζει από πολύ νωρίς μέσα σε μια σχέση με θετικό ή αρνητικό τρόπο. Στον θετικό περιλαμβάνονται εκρήξεις αγάπης και κολακείες ενώ στον αρνητικό περιλαμβάνονται συναισθήματα ανεπάρκειας.
Στην φάση της έκρηξης αγάπης όμως, ο νάρκισσος μαζεύει και καταγράφει δεδομένα του θύματος. Συλλέγει τα τρωτά του σημεία όπως είναι η ανασφάλεια, η ενοχή και το αίσθημα ανεπάρκειας. Αργότερα τα χρησιμοποιεί μέσα από την σκληρή χειριστική συμπεριφορά του. Αφήνει τον άνθρωπο χρόνια μπερδεμένο, αμφιβάλλοντας για την αυθεντικότητα όλων του των σχέσεων.
Το απόλυτο όπλο της ναρκισσιστικής διαταραχής ονομάζεται gaslighting. Αφορά την διαδικασία κατά την οποία το θύμα φτάνει να αμφισβητεί την πραγματικότητα, ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό. Πρόθεση του νάρκισσου είναι μόνο να μπερδέψει το θύμα και να το αποπροσανατολίσει.
Έχοντας υπόψιν ότι οι νάρκισσοι ψεύδονται για να καλύψουν την ανάρμοστη συμπεριφορά τους και γνωρίζοντας εξ ορισμού ότι δεν διαθέτουν ενσυναίσθηση, ικανότητα για κοντινότητα, μπορούν να πουν το οτιδήποτε για να καταφέρουν αυτό που θέλουν.
Το θύμα θα πρέπει να μάθει να θέτει όρια διαχωρίζοντας τον εαυτό του από την κατάσταση την οποία βιώνει.
Πολλοί άνθρωποι βρίσκουν διεξόδους στην εκκλησία, στην ψυχοθεραπεία και στην επιμόρφωση.
Σκοπός της ψυχοθεραπεία είναι να δώσει σε αυτούς τους ανθρώπους τα εργαλεία ώστε να ξεπεράσουν το τραύμα. Να κατανοήσουν όλες τις τακτικές που εφαρμόζει ο νάρκισσος και να τις παραλληλίσουν με την δική τους προσωπική ιστορία. Με αυτόν τον τρόπο τα θύματα της ναρκισσιστικής διαταραχής μετατρέπονται σε επιζώντες αυτής. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι η επιζώντες περνούν μια μεγάλη χρονική περίοδο μηρυκάζοντας όλα όσα έχουν βιώσει, ανακαλώντας συνέχεια στιγμές. Ο μηρυκασμός είναι σημαντικό στάδιο της ανάρρωσης.
Τελικός στόχος της ψυχοθεραπείας δεν θα μπορούσε να είναι το να βοηθήσει τον άνθρωπο να κατανοήσει και να επιζήσει από το τραύμα. Ο επιζών θα πρέπει να μάθει να ζει με ευημερία. Να δει τον εαυτό του όχι μόνο σε απόσταση από την εμπειρία του με τον νάρκισσο αλλά να βρει έναν καινούριο σκοπό. Έναν σκοπό αποκλειστικά για εκείνον και την ελεύθερη πλέον ζωή του. Κάποιοι άνθρωποι ταξιδεύουν, γράφουν, αρχίζουν ένα καινούριο hobby, κάποιο άθλημα που δεν ήξεραν ότι τους άρεσε. Κάποιοι ακόμα ασχολούνται με θέματα ψυχικής υγείας είτε σπουδάζοντας είτε διαβάζοντας για αυτά. Ο τελικός στόχος λοιπόν είναι ο άνθρωπος να βρει τον ελεύθερο εαυτό του μακριά από τον χειρισμό.